De leeswereld van Tijmen Govaerts
Lezen is denken met andermans hoofd’, zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Tijmen Govaerts, acteur.
door Matthias M.R. Declercq
‘Altijd was ik aangetrokken tot romans’, zegt Tijmen Govaerts. ‘Alsof er alleen fantasie was. Ik las als tiener, en later ook als student, om me zo ver mogelijk van de werkelijkheid te begeven. Zeker toen ik woordkunst studeerde aan het conservatorium. Non-fictie associeerde ik met de actualiteit, waar we als student de hele tijd mee bezig waren. Dus greep ik naar Claus of Kundera, om op te gaan in hun zinderende taal, maar dus ook om de bestaande wereld achter me te laten.’
Tijmen Govaerts is acteur. Hij verbeeldt fictie en speelt per definitie personages die niet bestaan. Of hij nu Jonathan speelt in Muidhond, naar het gelijknamige boek van Inge Schilperoord, of Luckas in Tori et Lokita van de broers Dardenne: Jonathan en Luckas bestaan alleen op doek of op papier. Maar de kanteling in zijn Leeswereld, die nu meer gericht is op non-fictie, zie je ook terug in zijn filmografie. In 1985, een tv-reeks gebaseerd op de Bende van Nijvel, neemt Tijmen de belangrijke rol van rijkswachter Marc De Vuyst op zich. Net zoals hij ook te zien is in Girl, de bekroonde film van Lukas Dhont, dat eveneens in de werkelijkheid is geworteld. ‘In al wat ik doe streef ik nu naar een verandering bij de kijker, hoe miniem die ook mag zijn. Net zoals ik nu boeken lees die niet vrijblijvend zijn, die verandering in zich dragen. Nee, ik lees niet meer om te ontsnappen.’
Het gewicht van de wereld
‘Lange tijd voelde ik een zekere machteloosheid ten opzichte van de wereld. Je wil die veranderen, maar je voelt je nietig. Als afstudeervoorstelling aan het conservatorium maakte ik dan maar een monoloog over het werk van Daniil Charms(pseudoniem van Daniil Ivanovitsj Joevatsjov, een Russische absurdistische schrijver) en wilde de toeschouwer een nieuwe, onbestaande wereld in leiden. De echte klik richting het lezen van non-fictie was het meespelen in Girl. Die film heeft zo’n diepe impact gehad op sommige mensen, dat ik nu wel geloof in verandering.’
Eenzame stad van Olivia Laing was voor Tijmen Govaerts een van de toegangspoorten naar de bestaande wereld. In dat boek legt Laing zichzelf op de dissectietafel en onderzoekt de eenzaamheid die ze ervoer in New York. Ze grijpt die eenzaamheid aan om het werk van kunstenaars beter te begrijpen, mannen wiens werk om het solitaire draait, waaronder Andy Warhol, Edward Hopper, Henry Darger en David Wojnarowicz. ‘Eens je non-fictie begint te lezen’, zegt Tijmen, ‘rol je van het éne in het andere boek. Via Eenzame stad kwam ik bij The Weight of the Earth terecht, de uitgeschreven tapes van Wojnarowicz, waarin hij spreekt over zijn angsten, aids en aftakeling, maar ook over kunst, taal en passie. Hij spreekt over zijn vriendschap met fotograaf Peter Hujar (De coverfoto van Een klein leven van Hanya Yanagihara, het ingezoomde zwart-wit portret van een man die schijnbaar pijn of lust ervaart, is van zijn hand) en met Nan Goldin, ook een fotografe. Mijn interesse in de werkelijkheid waaiert breed uit. Dat gaat van kunst naar ethiek en ecologie - Dieren eten van Jonathan Safran Foer maakte van mij een vegetariër - maar evengoed naar Het ontstaan van de tijd van Thomas Hertog, waarin hij praat over zijn band met wijlen Stephen Hawking. En ken je dit hier?’ Tijmen haalt een lijvig boek boven. The book of symbols. Reflections on archetypal images. ‘Het lijkt wel of dat boek de hele wereld samenvat. De auteurs vertrekken vanuit een eenvoudig lemma, zoals ‘uil’ of ‘traan’, laten een wetenschapper uitleggen wat dat precies is, en tonen dan de culturele betekenis van uilen of tranen. Fantastisch boek. Niet om in een keer uit te lezen, maar om dicht bij je te hebben en willekeurig open te klappen.’
“"The book of symbols. Reflections on archetypal images" lijkt de hele wereld samen te vatten. De auteurs vertrekken vanuit een eenvoudig lemma, zoals ‘uil’ of ‘traan’, laten een wetenschapper uitleggen wat dat precies is, en tonen dan de culturele betekenis van uilen of tranen. Fantastisch boek!”
Omen
Het is niet zo dat Tijmen Govaerts fictie heeft afgezworen. Dat is moeilijk als zelfs je naam is terug te voeren naar een fictief verhaal: Tijmen is vernoemd naar een personage uit Jan Rap en z’n maat van Yvonne Keuls, net zoals zijn broer Lander is vernoemd naar de Lander uit Duet met valse noten, het debuut waarmee Bart Moeyaert van meet af aan harten veroverde. ‘Die boeken stonden thuis in de boekenkast’, zegt hij. ‘Daar vond ik ook De ondraaglijke lichtheid van het bestaan, van Milan Kundera en Nooit meer slapen van Willem Frederik Hermans, naast een hele hoop jeugdboeken. Daar ligt de kiem van mijn liefde voor lezen, denk ik. Het is niet zo dat mijn moeder -een lerares lager onderwijs- en mijn vader -sociaal werker- mij hebben gepusht om te lezen, maar zo’n kast met boeken lijkt je als kind uit te nodigen om op ontdekking te gaan. Je wil weten wat daar staat. Via de boekenkast heb ik mijn ouders ook beter leren kennen, omdat ze vaak zinnen onderlijnen en je ziet wat zij belangrijk of interessant vinden. Dat geldt ook voor mij: ik ga aan de slag met een boek, duid er in aan, schrijf dingen op. Wie de boeken hier thuis leest leert me indirect beter kennen. Zo zal je ook mijn liefde voor Peter Verhelst ontdekken. Zijn taal is zo mooi. Van alle Nederlandse schrijvers, lees ik hem het liefst. Evengoed blijf ik de boeken van Rachel Cusk lezen. Ach, er is zoveel. En er zal altijd veel zijn.’
Deel dit artikel: