De leeswereld van Sibille Declercq
'Lezen is denken met andermans hoofd', zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Sibille Declercq, directeur van jongerenorganisatie Awel.
door Matthias M.R. Declercq
'Het is best jammer dat volwassenen vaak dat stukje naïviteit ontberen dat kinderen en jongeren kenmerkt’, zegt Sibille Declercq. Ze heeft een dun boek in handen: Oscar en oma Rozerood van de Frans-Belgische auteur Éric-Emmanuel Schmitt. 'Het boek doet aan mijn werk denken, maar heeft ook veel betekend op persoonlijk vlak. Ik lees in hoofdzaak fictie om te genieten van de taal, ook uit zelfzorg, om tot rust te komen. Ian McEwan of Isabel Allende lees ik erg graag, maar dus ook Schmitt. Oscar en oma Rozerood is een van mijn lievelingsboeken.'
Boei
Sibille Declercq is directeur van de kinderen- en jongerentelefoon Awel, de vzw die evengoed mailt of chat met jongeren die een antwoord zoeken op een voor hen prangende vraag. Zij die bij Awel de telefoon opnemen of hun laptop openklappen hebben een wat bureaucratische naam: beantwoorders. Maar wat ze doen is niet saai of formeel. Ze gooien de beller een boei toe, opdat die - al is het maar voor even - op adem kan komen. Net zoals oma Rozenrood dat doet.
'Éric-Emmanuel Schmitt voert een tienjarig jongetje op, Oscar. Die is ongeneeslijk ziek en schrijft vanop zijn ziekbed brieven aan God. In die brieven vertelt hij over oma Rozerood, die hem vaak bezoekt en met hem praat over de grote levensvragen. Als Oscar wil weten hoe het voelt oud te zijn, raadt ze hem aan om iedere dag te denken dat hij tien jaar ouder is geworden. Als Oscar niet goed weet hoe zijn verliefdheid op een meisje te uiten, is er oma die te hulp schiet. Het boek is fantastisch omdat het de kracht van jongeren toont, de pure jeugdigheid, het inlevingsvermogen van een jongetje dat maar twee weken meer te leven heeft en toch naar het onbekende reikt. Ondanks zijn situatie heeft Oscar nog de goesting om er iets van te maken. Die kracht missen volwassenen vaak, om ondanks de malchance, vast te houden aan de schoonheid.'
“Boeken lieten me toe op te gaan in de fantasie, maar later besefte ik dat ze niet enkel in het teken moeten staan van ontspanning, maar evengoed in teken van het soms complexe leven van jongeren. ”
Scheiding
Geluk, dat is waar de Jeugdboekenmaand dit jaar om draait. In de meest brede zin van dat bijzondere woord. Geluk is wat je ervaart als iets is gelukt. Of het nu om je hobby’s gaat en dat lied dat je zong toen oma toekeek, om de vriendschap die je met het buurmeisje sloot of de puzzel die je eindelijk kreeg gelegd. Als iets niet lukt kan een grijze wolk voor de zon schuiven en je plezier ontnemen. Dan voel je je angstig, eenzaam of triest. Op dat moment kunnen boeken hulp bieden.
‘Ik heb als kind enorm veel gelezen’, zegt Sibille. ‘In Meulebeke (West-Vlaanderen) groeide ik op in een heel warm, fijn gezin. Boeken lieten me toe op te gaan in de fantasie, maar later besefte ik dat ze niet enkel in het teken moeten staan van ontspanning, maar evengoed in teken van het soms complexe leven van jongeren. Toen mijn jongste dochter, Phara, tweeënhalf was, gingen mijn man en ik uit elkaar. Ik ging op zoek naar kinderboeken rond dat thema, wat gezien het veelvuldig voorkomen van scheidingen toch voorhanden moet zijn? Ik stootte alleen op boeken over typische conflictscheidingen, terwijl mijn partner en ik op een rustig manier uit elkaar gingen. Je weet dat een scheiding een zoektocht inleidt voor je kinderen: plots wonen ze in twee verschillende huizen.
“Het gewone leven, daar vind je te weinig over. Gewone obstakels die jongeren tegenkomen in hun opgroeien. Dat merken we bij Awel. Je vindt kinderboeken over verliefdheid, over het ‘aanmaken’ met een jongen of meisje, of over liefdesverdriet, maar er zijn heel weinig boeken die de precieze gevoelswereld behandelen.”
Hoe kun je hen daar bij helpen? Welke gevoelens komen daar bij kijken? Het gewone leven, daar vind je te weinig over. Gewone obstakels die jongeren tegenkomen in hun opgroeien. Dat merken we bij Awel. Je vindt kinderboeken over verliefdheid, over het ‘aanmaken’ met een jongen of meisje, of over liefdesverdriet, maar er zijn heel weinig boeken die de precieze gevoelswereld behandelen. Wat betekent dat eigenlijk, verliefd zijn? Op 1 september krijgen we altijd mailtjes van meisjes die verliefd zijn op de nieuwe meester en niet goed weten hoe daar mee om te gaan. Of later, jongeren die van school willen veranderen en niet goed weten hoe dat gesprek aan te gaan met hun ouders. Of niet weten hoe ze de twijfels rond hun geaardheid kunnen uiten. Hoe knoop je zo’n gesprek aan? Natuurlijk zijn er ook zware thema’s die aan bod komen bij Awel, zoals automutilatie. Jongeren die vragen hoe ze hun littekens kunnen verbergen in de zwemles. Evengoed krijgen we chatbericht van een meisje dat seks had met vier jongens en zich afvraagt of je ooit ‘vol’ kan zitten met sperma. Of een vijftienjarige die voor het eerst alleen thuis is en zich afvraagt hoe je een oven bedient om een Dr. Oetker te bereiden. Die vragen geven een inkijk in de leefwereld van jongeren, de gewone leefwereld die dus te weinig aan bod komt in verhalen.’
Luz
‘Helaas, helaas, helaas. Ik heb de boeken uit mijn eigen jeugd weggegooid, wegens geen interesse van mijn twee dochters. Ze lagen niet wakker van Johan Ballegeer of Thea Beckman. Maar het zijn niettemin lezers geworden, weliswaar met ups & downs. Zowel Luz als Phara hebben we altijd voorgelezen, hetzij uit De wereld van Sofie of uit een prentenboek als De Knuffelkoningin. Dat gevoel voor verhaal wilde ik hen meegeven. Meer nog: Luz is vernoemd naar een boek van Elsa Osorio. In Luz gaat een jonge, Argentijnse vrouw op zoek naar haar verleden. Het is een jonge, felle, vrijgevochten dame die ontdekt dat ze geboren is in de gevangenis en bij haar echte ouders - politieke gevangenen tijdens de Argentijnse dictatuur - is weggehaald. Het hoofdpersonage is zo sterk, zo zelfrelativerend, straalt zoveel goesting in het leven uit dat ik tegen mijn ex-man zei: 'als we ooit een dochter krijgen, dan wordt het een Luz.'
“Op vrijdagavond nam mijn vader ons mee naar de boekhandel. Wij kóchten boeken. Altijd. We gingen niet op reis, maar onze boekenkast stond thuis wel vol. Onze ouders wilden dat wij het beter hadden dan het leven dat zij vroeger hadden geleefd. Dat is hen gelukt. ”
Dankbaar
'Ik ben mijn eigen ouders ontzettend dankbaar voor het leesplezier dat ze me hebben bijgebracht. Makkelijk was het niet voor hen: mijn moeder komt uit een gezin van zeven en moest op haar veertiende al werken in de fabriek, en mijn vader komt uit een nest van negen kinderen en werkte zijn hele leven als elektricien. Lezen leidde tot hun ontvoogding, tot het vormen van een eigen leven. In de bijkeuken las mijn vader het éne na het andere technische magazine over verbouwen. Had hij de kans gehad om te studeren, dan was hij ingenieur geworden. Hij was mijn held. Edgard was zijn naam, en samen met moeder liet hij mijn zus en ik maandelijks boeken kopen via clubjes als ECI. Op vrijdagavond nam hij ons mee naar de Standaard Boekhandel in Tielt. Wij kóchten boeken. Altijd. We gingen niet op reis, maar onze boekenkast stond thuis wel vol. Onze ouders wilden dat wij het beter hadden dan het leven dat zij vroeger hadden geleefd. Dat is hen gelukt. Mijn papa en mama zijn allebei vroeg gestorven. Ik was twintig toen vader stierf en begin de dertig bij mama, allebei aan kanker. Op het einde heb ik mijn moeder voorgelezen uit jawel, Oscar en oma Rozerood.’
Tijdens Jeugdboekenmaand 2023 werken Iedereen Leest en Awel samen om 'wachtpoëzie' aan te bieden op de luisterlijn voor kinderen en jongeren. Wie tot eind maart belt naar 102, krijgt tijdens het wachten enkele gedichten te horen, ingelezen door Bill Barberis en Barbara Rottiers. Alle info op www.awel.be/wachtpoezie en op www.jeugdboekenmaand.be.
Deel dit artikel: