De leeswereld van Layla El-Dekmak
'Lezen is denken met andermans hoofd', zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Layla El-Dekmak, radiomaakster.
door Matthias M.R. Declercq
'Weet je het zeker?', vroegen de mensen van boekhandel De Slegte toen ze langskwamen.' Layla El-Dekmak kan een lach maar moeilijk onderdrukken. 'Tot drie keer toe.' In 2022 had de gelauwerde radiomaakster (LIJF, Zandman, Terug naar Rwanda, …) een bevlieging. Ze besloot vierhonderd boeken zomaar weg te geven. 'Ja, ik weet het zeker, neem ze maar mee', zei ze, waarna de dozen in de vrachtwagen verdwenen en de honderden boeken een nieuw leven kregen. 'Alleen de boeken die ik waanzinnig mooi vind staan hier nog', zegt Layla. 'Twee schapjes, meer is het niet. Die boeken tonen wie ik nu ben en waar ik voor sta. Toegegeven: boven heb ik nog een aantal boeken die mijn vader me naliet toen hij stierf. Vooral kunstboeken. Die ga ik niet zomaar weggeven.'
“Verscheidenheid en verbeelding, daar is waar mijn Leeswereld om draait, om kleur, om vrouwen, om Arabische schrijfsters, om al wie me meeneemt op reis.”
Diversiteit
Boeken zijn er altijd geweest in het leven van de Belgisch-Libanese, al dan niet aangereikt door haar moeder, die in Layla’s jeugd directrice was van het diamantmuseum in Antwerpen, als door wijlen haar stiefvader, die graficus was, fotograaf en kunstenaar, maar vooral de leesgids van de jonge Layla. 'Hij nam me mee naar de oude stadsbib, achter de Meir. Hij hielde ook in het oog welke jeugdboeken in de prijzen vielen, reikte me jeugdpoëzie aan, gaf me strips van Asterix en Guust Flater en gaf me op mijn vijftiende, kort voor zijn dood - hij stierf aan kanker - Narziss & Goldmund van Hermann Hesse. 'Ik denk dat je klaar bent voor een eigen bibliotheek', zei hij. 'Laat dit het eerste boek zijn.' Dat was het begin van mijn Leeswereld.'
'Nadien heb ik zijn bib geërfd en zelf heel veel boeken gekocht. Maar ik ben een ander soort lezer geworden. Met Tolstoj en Dostojevski heb ik niet veel voeling meer. Ik voel me meer thuis in boeken van Palestijnse schrijfsters dan in Russische kortverhalen over legerofficieren. Ik heb de personages en schrijvers van alle boeken die ik gelezen had eens gevisualiseerd, en kwam tot de constatatie dat de kamer gevuld was met vooral witte mannen van dertig tot zestig jaar. Ik kon alleen maar concluderen dat ik me niet met die wereld kon vereenzelvigen. Verscheidenheid en verbeelding, daar is waar mijn Leeswereld om draait, om kleur, om vrouwen, om Arabische schrijfsters, om al wie me meeneemt op reis. Want daar gaat het nog altijd om: het boek als reis naar een nieuwe wereld, naar nieuwe ideeën, naar nieuwe kennis. 'Neem me mee', vraag ik in gedachten aan auteurs. 'Zonder enige reserve: ik zit hier en ik ben er klaar voor.'
“Ik heb de personages en schrijvers van alle boeken die ik gelezen had eens gevisualiseerd, en kwam tot de constatatie dat de kamer gevuld was met vooral witte mannen van dertig tot zestig jaar. Ik kon alleen maar concluderen dat ik me niet met die wereld kon vereenzelvigen.”
Isolatiecel
'Against the loveless world van Susan Abulhawa is een goed voorbeeld van het soort boeken dat ik lees', zegt Layla. 'Het gaat over een Palestijnse vrouw die in een Israëlische cel belandt. Hoofdstuk na hoofdstuk kom je meer te weten over de tocht die de vrouw in haar leven heeft afgelegd, in alle naburige landen, en hoe ze in een isolatiecel in Israël terechtkwam.' Abulhawa is een veel geprezen schrijfster, die het Palestijnse volk voorop zet in haar werk. In 2012 brak ze door met Ochtend in Jenin, dat zich afspeelt op de bezette Westelijke Jordaanoever, waarop Het blauw tussen hemel en zee volgde, met Gaza als decor om in Against the loveless word, het enige boek dat niet naar het Nederlands is vertaald, uit te zwerven naar Koeweit, Irak en Jordanië. 'Susan Abulhawa vermijdt de gruwel niet, haar taal raakt je diep, maar moedigt je ook aan verder te lezen. Het is een hartverscheurend boek, waarin ze je pagina na pagina meeneemt in de denkwereld van het hoofdpersonage. Eenmaal je connecteert met haar, is er geen weg terug. Gruwelijk mooi, dat is het.'
Suheir
'Ik heb Theater-, Film- en Literatuurstudies gevolgd, maar echt inspirerend was dat niet. Mijn grote liefde voor lezen kreeg er een knauw. Hoewel ik specifiek voor wereldliteratuur koos en hoopte de wereld op literair vlak te ontdekken, volgde er weinig meer dan een dikke Chinese roman. Ik begrijp niet goed waarom we zo’n enorm gewicht geven aan archetypische boeken als de Odysseus (van Homerus), maar amper oog hebben voor nieuw, invloedrijk tegendraads werk. Na een paar jaar heb ik mijn studies verder gezet in Nederland, waar de wereld wél openging en ik sindsdien op ontdekkingstocht ben in de letteren. Ik ben vooral geïnteresseerd in de boeken die niet in de boekenbijlage staan of in de etalage liggen van de Standaard Boekhandel. Mijn zoektocht naar andere, vaker vrouwelijke stemmen ving aan met de Amerikanen: Maya Angelou, Audre Lorde, Bernardine Evaristo, maar ook James Baldwin natuurlijk.'
'Nadien waaide mijn interesse uit naar het Midden-Oosten. Via Etel Adnan en Amin Maalouf ging de wereld verder open, daarna via Jhumpa Lahiri en Chitra Banerjee Divakurani. Het komt er gewoon op aan het juiste vertrekpunt te vinden, een boek dat je de ogen opent en op weg zet. Via de grotere namen, kwam ik uiteindelijk bij minder bekende auteurs terecht. Zo stootte ik op Suheir Hammad, een dochter van Palestijnse vluchtelingen die een leven opbouwde in de Verenigde Staten. Hammad is slam poet en slaagt er als geen ander in om de realiteit te fileren. Dat is echt een naam om te onthouden: Suheir Hammad!'
Overigens: wie op zoek is naar inspiratie kan terecht bij de Awbash Book Club, een initiatief van spoken word-artieste Anissa Boujdaini, waar ook Layla vaak over de vloer komt. Awbash schuift schrijvers van kleur naar voor en stelt diasporische ervaringen centraal. 'Trust me', lacht Layla, 'daar worden héél goede boeken gelezen en besproken.' (lacht)
“Het komt er gewoon op aan het juiste vertrekpunt te vinden, een boek dat je de ogen opent en op weg zet. Via de grotere namen, kwam ik uiteindelijk bij minder bekende auteurs terecht. ”
Being imposed upon
'Naar wie luister je? Dat vind ik een belangrijke vraag. En ben je je daar bewust van? Weet je waarop iemands ideeën gebaseerd zijn, wat iemands vertrekpunt is? Bevestigen de stemmen enkel wat je al kent, of spreken ze soms een andere taal, beschrijven ze andere werelden dan de jouwe? Dat idee heeft zich dus doorgezet in mijn Leeswereld, maar die is breder dan alleen romans. Sinds een jaar of vijf richt ik me af en toe op non-fictie, puur om de wereld beter te begrijpen. Dat lukt ook via romans, maar een boek als Being (Imposed Upon) is daarin heel waardevol. Dat boek bevat een collectie essays en beschouwingen over vrouw- en zwart zijn in België, geschreven in zowel het Frans als het Nederlands. Het boek bevat ook poëzie en academische teksten en geeft een goed beeld van deze tijd en hoe de maatschappij die ervaart. Het is één van de boeken waar ik niet over twijfelde. Deze ging niet in de vrachtwagen maar hoort thuis op mijn twee schapjes.'
Deel dit artikel: