De leeswereld van Elke Geraerts
'Lezen is denken met andermans hoofd', zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: neuropsychologe Elke Geraerts.
door Matthias M.R. Declercq
'Had je me vijf jaar geleden gevraagd of lezen een goede braintraining is, dan had ik 'neen' geantwoord', zegt Elke Geraerts. 'Lezen is wel ontspannend voor het brein, maar het verhoogt je veerkracht en stressbestendigheid niet. Nu antwoord ik zonder aarzeling 'ja' op die vraag.'
Elke Geraerts is neuropsychologe en stichter van het internationaal consultancykantoor Better Minds at Work, dat bedrijven en hun werknemers weerbaar maakt voor alle valkuilen (burn-out, stress, enz.) van onze 24/7-aandachtseconomie. Lange tijd werkte ze als onderzoeker aan de universiteiten van Harvard, St. Andrews, Maastricht en Rotterdam. In 2013 gooide ze het roer om. Sindsdien zet ze haar academische kennis om in concrete beleidsplannen.
Tegengif
'Nu antwoord ik 'ja' omdat lezen je brein activeert op een aangename manier. Wat een verademing is in deze tijd. Een boek prikkelt je zintuigen, het roept herinneringen op. De lezer verbeeldt het verhaal, slaat informatie op en denkt na over het eigen leven. Het is tegengesteld aan de lawine aan e-mails, Facebook-berichten, Instagram-foto’s, enz. die ons overspoelt. Die oppervlakkige stimuli putten ons uit en verhinderen diepgang en verbeelding. Dat geldt voor iedereen: voor werknemers in een bedrijf, maar zeker ook voor tieners op de schoolbanken.'
'Een boek is een medicijn geworden, een antigif. Wie leest, gebruikt het brein waarvoor het is gemaakt. Terug naar de kern van de Homo sapiens: concentreren, verbeelden, verbinden, connecting the dots. Onze maatschappij gebruikt die unieke, menselijke kwaliteit niet meer. Daarom lopen we tegen burn-outs en bore-outs aan. We hebben het danig druk met oppervlakkigheid dat we niet meer in de diepte gevoed worden, niet meer zijn wie we kúnnen zijn. En een boek voedt net wél op een dieper niveau.'
Knopen
In Kalme chaos, de bekroonde roman van de Italiaanse schrijver Sandro Veronesi, zit Pietro Paladini, het hoofdpersonage, de hele dag in de auto nabij de school van zijn dochter. Lezers van het prachtige boek verbeelden Paladini vaak aan de lagere of middelbare school uit hun eigen jeugd. 'Lees je het woord 'school',' zegt Elke, 'dan opent zich in het brein een semantisch netwerk rond het concept 'school'. In dat netwerk vormen je eigen schoolervaringen het grootste knooppunt. Maar een boek over een school kan ook een knooppunt(je) worden in dat netwerk, veel meer dan een Netflix-serie die zich in een school afspeelt. Op de televisie krijg je het beeld aangereikt. In een boek moet je het zelf verbeelden.'
Sri Lanka
'Lezen maakt een belangrijk deel uit van mijn eigen leven. Ook vroeger al. Ik was een erg introvert kind dat veel boeken las uit de bibliotheek van Lanaken, waar ik ben opgegroeid. Zeker de boeken van Bart Moeyaert. Ik ben enig kind, misschien heeft dat lezen in de hand gewerkt. Mijn verbeelding werd ook aangescherpt door de verre reizen die mijn ouders ondernamen. Kenia, Miami, Orlando en zelfs Sri Lanka, waar ik als negenjarige de schrijnende armoede met eigen ogen zag. Dat vormt een mens. De geuren, de smaken, de kleuren: te weten dat de wereld zoveel groter is dan het dorp waarin je opgroeit.'
'Mijn jeugd bestond uit het lezen van fictie. Aan de universiteit werden dat feiten en kennis. En toen ik The Tipping Point van Malcolm Gladwell las, ging een wereld voor me open. Het leek wel alsof Gladwell alle psychologisch onderzoek die ik als academica had gelezen, bundelde in een zeer aantrekkelijk geschreven, laagdrempelig non-fictieboek. The Tipping Point moedigde me aan om het academisch onderzoek te vertalen naar de realiteit, naar Better Minds at Work, en naar de boeken die ik intussen zelf ook schrijf over het brein en ons mentaal kapitaal.'
'Mijn leeswereld bestaat nu in hoofdzaak uit non-fictie. Ik voed me met boeken om mijn eigen gedachten en ideeën vorm te geven. De meeste mensen deugen van Rutger Bregman, Van bacterie naar Bach en terug van Daniel Dennett en Homo Deus van Yuval Noah Harari zijn goede voorbeelden. Ook daarin speelt de verbeelding, niet in de enge zin van het woord, maar in het leggen van verbanden. Waarin verschillen die auteurs? Waarover zijn ze het eens? Dat is de kracht van het brein en de kracht van lezen. Het is een privilege om nieuwe ideeën te scheppen uit het werk van anderen.'
Dementie
'Toen mijn grootmoeder op mijn vijftiende dementeerde, zag ik de breinschade die de ziekte van Alzheimer aanricht. Dat triggerde me. Later gaf een vriend me zijn dagboek. Daarin beschreef hij zijn suïcidale gedachten. Zo kwam ik aan de universiteit bij psychologie terecht, en later bij neuropsychologie: tot wat is het brein in staat? Hoe komt het dat mijn grootmoeder alles vergeet? Hoe komt het dat die vriend aan zelfmoord denkt? Die vragen leidden tot studie en onderzoek, die uiteindelijk resulteerde in een call to action. Hoe maak je het brein resistent(er) tegen stress? Hoe maak je werknemers gelukkiger? Ik blijf er over lezen, want onze wereld verandert zo snel dat ons brein even snel achterop holt.'
Onderwijs
'Op een paar jaar tijd is ons brein van het juiste pad afgedwaald. De concentratie is door overprikkeling volledig versnipperd. We kunnen zelfs geen lange film meer bekijken. Nee, een serie is makkelijker: veertig minuten per aflevering, dat redden we nog net zonder naar onze telefoon te grijpen. Laat staan dat we een boek lezen. In een poging om de aandacht van de jongeren terug te winnen, hebben veel scholen daarom smartboards en iPads aangeschaft. Op die manier werken ze het probleem net in de hand. Een digitale detox is de enige oplossing. Zeker in het onderwijs. Laat jongeren lezen. Verplichten is moeilijk, dat begrijp ik. Als mijn dochters later niet graag lezen, dan zal ik hen strips aanreiken. Dat is een eerste stap. Zelf las ik liever Suske en Wiske dan Jommeke, omdat er meer verbeelding in schuilt. Denk maar aan de teletijdmachine.'
'Het is lastig om je brein te resetten. Het is verslaafd aan prikkels. Wie nooit heeft gelezen, en dat nu probeert, zal afkickverschijnselen vertonen. Waar is mijn telefoon? Heb ik nieuwe mails, berichten, foto’s? Een junkie zoekt ook naar drugs. De omslag gebeurt niet van vandaag op morgen. Maar probeer het. En geef niet op. Je doet je brein een enorm plezier met een boek.'
De boeken van Elke Geraerts
Deel dit artikel: