Getipt: kunst op voorschrift

Veel boeken, websites en blogs brengen informatie over lezen en leesbevordering. Medewerkers van Iedereen Leest tippen in de reeks ‘Getipt’ interessante vakliteratuur en online referenties. Een reeks vol food for thought.
 

Als hematoloog in het UZ van Gent ziet Tessa Kerre dagelijks hoe patiënten geconfronteerd worden met een vaak levensbedreigende ziekte. Tijdens hun langdurige ziekenhuisopname dreigen zij soms in isolement te geraken, omdat ze bijvoorbeeld door hun zwakkere immuniteit minder contact mogen hebben met hun naasten. Kerre ziet zichzelf en haar collega’s dan ook niet enkel als ‘garagisten van het lichaam’, maar ook als verzorger van de ziel. Naast de medische zorg voor patiënten wil Kerre een breder draagvlak creëren voor de rol die kunst kan spelen in de zorgsector. Met Kunst op voorschrift (Academia Press, 2022) zet ze haar pleidooi en droom op papier. Geen geschikter moment om dit kleinood te tippen dan tijdens de Werelddag Geestelijke Gezondheid.

De laatste jaren merkte Kerre op dat deze zorgsector veel klinischer werd. Zo reden er vroeger in het UZ karretjes rond volgestouwd met boeken. Vrijwilligers van Zorgbib Rode Kruis brachten er leesvoer in de ziekenhuiskamers. Tot 2017, toen er werd besloten dat papieren boeken mogelijks ziektekiemen bevatten en dus een risico zijn voor patiënten. Net deze activiteiten, alsook kunst aan de muur of bomen op het ziekenhuisterrein, maken samen met de vele zorgverleners deel uit van een medische wereld waar ook menselijkheid aanwezig is. Haal al die menselijkheid weg – wat gebeurde tijdens het begin van de covidpandemie, toen onder meer bezoek verboden was – en er blijft enkel een kille, medische wereld over.

“Via de kunsten komt de wereld die kleine [ziekenhuis]kamer binnen en verzacht, verdrijft lijden en tristesse, al is het maar voor even. Het maakt een patiënt weer tot mens.”

Kunst kan veel verdiepen en vermenselijken, betoogt Kerre. Haar pleidooi voor integratie van de kunsten in de zorg staaft ze met individuele getuigenissen van patiënten en hun familie, maar ook met onderzoek. Zo bestudeerden Braziliaanse onderzoekers kinderen die op intensieve zorg werden voorgelezen, en vergeleken de impact met kinderen die samen een spelletje speelden. Beide interventies leidden tot onder meer minder stresssymptomen. De voorleesgroep scoorde echter beduidend beter. Ander onderzoek toonde dan weer de positieve impact van muziek die werd gebruikt voor, tijdens of na een chirurgische ingreep.

(De tekst gaat verder onder de afbeelding.)

De helende werking van kunst krijgt meer en meer aandacht. Ook over de impact van verhalen op ons welbevinden, verscheen menig onderzoek. Kerre liet in een podcast van Eos optekenen dat ze naast Marie Curie een ander groot voorbeeld heeft: Jane Davis, de grondlegger van de ‘samen lezen’-methode. Kerre coördineerde er zelfs een onderzoeksproject rond. Geneeskundestudenten lazen – nadat ze een opleiding genoten van Het Lezerscollectief – tijdens het onderzoek voor aan patiënten met kanker. Tijdens de leessessie was er telkens ruimte om te praten over de gevoelens en gedachten die de voorgelezen verhalen opriepen bij de patiënt. Uit kwalitatieve analyses bleek de impact van die gesprekken groot. Het voor- of samenleesmoment zorgde niet enkel voor ontspanning tijdens de ziektebehandeling, het leidde ook tot een unieke band tussen beide leespartners. Die zinvolle tijdsbesteding helpt de lege momenten tijdens een opname te doorbreken, ze beïnvloeden op dat moment de levenskwaliteit van mensen met kanker. Ze worden niet enkel gereduceerd tot hun ziekte, maar aangesproken als mens.

Deels vanuit die conclusies strijdt Kerre voor meer aandacht voor kunst in de opleidingen van zorgverleners. Lezen verhoogt immers het empathisch vermogen. Zorgverleners met een hoge sociale empathie, kunnen hun patiënten helpen met de nodige medische en emotionele zorg. Want een lezende arts is ook een betere arts, volgens Kerre. Ook intensivist Geert Meyfroidt, verbonden aan KU Leuven, gaat mee in dit verhaal. Tijdens een lezing in de Gentse bibliotheek de Krook, die deel uitmaakte van de reeks Lezen in tijden van zorgzaamheid, lichtte hij zijn visie toe. Naast de techniciteit van het metier – die je uiteraard onder de knie moet hebben – moet je als arts je ook kunnen inleven in je patiënt om samen tot de beste oplossing te komen, en daar helpt literatuur bij.

(De tekst gaat verder onder de video.)

UGent startte in academiejaar 2022-2023 met een lessenreeks Literatuur en Zorg, dat gevolgd kon worden door studenten van zowel taal- en letterkunde als geneeskunde (de cursus wordt ook dit academiejaar aangeboden). Die verstrengeling van een zogenaamde exacte wetenschap met een sociale wetenschap hoeft zich niet te beperken tot de schoolbanken. Ook professionals uit de zorg- en kunstensector kunnen de handen in elkaar slaan, meent Kerre. Daarbij is het wel noodzakelijk om kunstprogramma’s bedachtzaam te implementeren. Zo zal ‘kunst op voorschrift’ weinig teweegbrengen als de huisarts en diens patiënt weinig ervaring hebben met kunstbeleving. Kerre verwijst hierbij naar het onderzoek van VUB’er Julie Rodeyns. Zij concludeerde dat kunstactiviteiten in palliatieve zorg ‘ondersteund [moeten] worden door een educatief en logistiek kader’.