De leeswereld van Lisette Ma Neza
'Lezen is denken met andermans hoofd', zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Lisette Ma Neza, dichteres.
door Matthias M.R. Declercq
'Al wat ik schrijf zijn emoties', zegt Lisette Ma Neza. 'Het zijn ervaringen en gedachten waarvan ik voel dat ze uit me moeten, dat ze een weg naar buiten zoeken, en dus eindigen in een gedicht.' In 2017 werd Lisette Ma Neza Belgisch kampioen slam poetry. Een boksmatch met woorden is dat, waarbij je als dichter op een paar minuten tijd de jury en/of het publiek moet overtuigen met eigen werk. Alles draait om je performance: het ritme, het timbre, de taal. Datzelfde jaar werd Lisette Ma Neza ook vice-Europees kampioen.
Keerpunt
'De sterkste gedichten gaan over keerpunten in mijn leven. Keerpunten die je maar één keer meemaakt. Je komt er maar één keer achter dat je ouders vluchtelingen zijn, het dringt maar één keer echt tot je door dat je de bruine huidskleur hebt, of dat je een vrouw bent. Zo’n keerpunt is bepalend in mijn leven, en dat deel ik met de buitenwereld.' Daarbij schuwt Lisette de scherpe rand niet. 'De blanke man heeft zijn huisdier liever dan mijn huidskleur', klinkt het in een gedicht. 'Ik schrijf niet met voorbedachten rade', zegt ze. 'Ik schrijf wat ik echt voel. Dat maakt me kwetsbaar, dat klopt, maar kwetsbaarheid is ook iets echt.'
Rwanda en Breda
Het leven van Lisette Ma Neza speelt zich af in België en Nederland. Ma Neza is geboren in Leiderdorp, nabij Leiden, groeide op in Breda, en studeerde film aan kunstschool Sint-Lukas in Brussel. 'Daar besefte ik dat ik me in alle boeken die ik in mijn leven al had gelezen, ook die van de verplichte literatuurlijst op school in Breda, niet herkende. Ik ben een kind van Rwandese ouders en voelde me ook gewoon een meisje uit Breda, net zoals mijn witte vriendinnen. Ik stelde me geen vragen. In Brussel botste ik als het ware op mezelf, keek in de spiegel, en besefte dat er weinig boeken zijn die aansluiten bij wie ik ben, boeken die gaan over meisjes zoals ik. Dat leidde tot een zoektocht die nog altijd aan de gang is: de zoektocht naar evenbeelden.'
Radna
'Zo las ik Amerikanah van Chimamanda Ngozi Adichie. Dat boek brak mijn wereld open. Chimamanda schrijft over onderwerpen zoals kapsalons, en geeft die een diepere betekenis. Daar had ik voorheen niet bij stilgestaan, dat je ook over zo'n onderwerp kan schrijven. Nu voelt Chimamanda aan als een zus voor me. Ook Maya Angelou (Amerikaanse dichteres, zangeres en mensenrechtenactiviste die stierf in 2014) heeft prachtig werk nagelaten. Ik houd ook van Toni Morrison en James Baldwin, en van Radna Fabias. Ook zij stelt zich persoonlijk en kwetsbaar op, maar niet op een activistische manier. Heel knap. Mijn zoektocht heeft ook duidelijk gemaakt dat er nog te weinig dergelijke stemmen zijn. Hoe meer, hoe beter.
Ik zoek niet enkel herkenning in boeken, maar ook het loutere leesplezier. Ik herken me in gedichten van Radna Fabias, maar ik geniet ook van haar taal, van haar woorden. Zij schrijft precies zoals ik wil lezen. Meer dan plezier zoek ik ook naar kennis, naar mensen die me een dieper inzicht bieden in de maatschappij. Mensen zoals Alain de Botton en de boeken van de School of Life, en Milan Kundera met De ondraaglijke lichtheid van het bestaan. Maar evengoed ook de boeken van Gloria Wekker uit Suriname, of de Amerikaanse Bell Hooks, of mijn lievelingsboek: En uit de bergen kwam de echo van Khaled Hosseini.
Naast de zoektocht naar herkenbare boeken, zoek ik als jonge vrouw ook naar een eigen stem als dichteres. Daarom lees ik Letters to a young poet van Rainer Maria Rilke. In gedachten zet ik nog altijd een vraagteken achter veel van mijn gedichten. Is dit mijn stem? Is dit wie ik ben en wat ik moet doen? Natuurlijk twijfel ik vaak over mijn identiteit.'
“Ik zoek niet enkel herkenning in boeken, maar ook het loutere leesplezier. Ik herken me in gedichten van Radna Fabias, maar ik geniet ook van haar taal, van haar woorden. Zij schrijft precies zoals ik wil lezen.”
Vader
'Ik dacht vroeger nooit aan slam poetry. Ik wist ook niet wat dat was. Ik droeg wel eens wat gedichten voor op een podium, maar pas toen ik aan een wedstrijd deelnam was dat plots slam poetry. Wellicht speelt de Rwandese cultuur van mijn ouders hier een rol in. De Rwandese taal is helemaal anders dan de Nederlandse, meer gestoeld op beeldspraak. Mwaramutse is 'goedemorgen' in het Kinyarwanda, het heeft althans die betekenis. Maar letterlijk betekent mwaramutse zoiets als 'Heb je je goed uitgestrekt vandaag?' Rwandezen kunnen iets onbenulligs voordragen als was het een wereldwonder (lacht). Mijn vader vertelde me vroeger iedere avond een verhaal. Over een superklein personage dat vanalles meemaakte. Hij verzon het ter plekke. Als geen ander kan mijn vader verhalen vertellen.'
'We zijn met vier thuis en zekere mijn oudste zus las erg veel boeken. Dan kroop ze in bed met een zaklamp en las boeken onder het deken. Tot vader binnenkwam en zei: 'Slaap nu maar, hé.' Ik las als kind de serie Hoe overleef ik? van Francine Oomen, las ook de kinderboeken van Annie M.G. Schmidt en Lola de beer van Trude de Jong. Lezen was toen reizen, je ontdekte nieuwe werelden. Veel moeite moest ik daar niet voor doen. Mijn moeder nam ons mee naar de bibliotheek en het lezen van één achterflap volstond al om weg te dromen.'
Liedjes
'Toen al las ik ook over optreden, zoals Theateracademie van Sanne de Bakker. Dan leerde ik de liedjes uit het hoofd. Uiteindelijk begon ik zelf ook liedjes te schrijven, en postte die destijds op het online platform Hyves. Daar is alles begonnen. Mensen lazen de liedteksten en beschouwden die als poëzie. 'Wauw, mooi gedicht', schreef iemand. Ik schreef steeds meer gedichten, stond op school ook zo bekend - 'o ja, dat meisje van die gedichten' - om me dan uiteindelijk ook op slam poetry te richten. Geen idee wat hierop volgt. Ik ben in veel meer geïnteresseerd dan alleen dichten, daarom studeerde ik ook film, maar ik houd erg van de taal en het voordragen, en ga dus ook blijven schrijven.'
Deel dit artikel: