De leeswereld van Dominique Van Malder
'Lezen is denken met andermans hoofd’, zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Dominique Van Malder, acteur.
door Matthias M.R. Declercq
‘Het is een boude uitspraak, dat lezen mijn leven heeft gered’, zegt Dominique Van Malder, ‘maar er zit enige waarheid in.’ Hij schenkt water in en wisselt van stoel. Die kraakt te veel en kan de puppy wakker maken die verderop ligt te slapen. ‘Er was nu eenmaal geen cultuur in mijn jeugd.’ Dominique haalt een paar boeken uit de kast en legt werkt van Douglas Stuart, Dimitri Verhulst en Angelo Tijssens op tafel. Allemaal romans. ‘Ik groeide op in Dendermonde, in een arbeidersgezin dat het absoluut niet breed had. We hadden geen honger, maar verder was er gewoon heel weinig. Er was geen geld om op vakantie te gaan en wilde je naar de tv kijken, dan moest je die een paar uur op voorhand aanzetten en dan hopen dat je met de juiste klop-techniek ook iets te zien kreeg. Ik heb een warme jeugd gehad, daar niet van, maar in een heel koud decor met heel veel schaamte.'
“‘Het is een boude uitspraak, dat lezen mijn leven heeft gered maar er zit enige waarheid in.”
'Thuis lagen geen boeken. Ik las alleen de TV Express en zag op tegen de leesopdracht op school. Een boek lezen? Echt? Ik ging naar de bibliotheek in onze buurt, Sint-Gillis-bij-Dendermonde, en kon toen niet bevroeden dat dat zo’n impact op mijn leven zou hebben. Daar is de vonk overgeslaan. Lezen bleek ik ontzettend fijn te vinden. Het bood een alternatief voor al wat ik niet had.
Het eerste boek dat mij echt de ogen opende was De gebroeders Leeuwenhart van Astrid Lindgren. Plots was er dat besef: dankzij boeken kan ik wél op reis gaan, wél avonturen beleven, en het is nog gratis ook! De gebroeders Leeuwenhart is zo’n hard verhaal, maar het is ook zo spannend, zo meerlagig dat ik nu, al voorlezend aan mijn zoon, nog op thematieken stoot die ik vroeger niet begreep. Het gaat over de dood, en toch is het verhaal toegankelijk voor kinderen. Het behandelt diep filosofische onderwerpen, terwijl je van de ene verbazing in de andere rolt. Als kind was ik er helemaal ondersteboven van. En dat ben ik nog altijd.’
Shuggie
Dominique Van Malder is een veelzijdig man. Hij is acteur, maar ook theater- en televisiemaker. Op de arbeidsmarkt in dit tranendal kwam hij bij Canvas aan de bak met Radio Gaga en Albatros, maar evengoed speelt hij op locatie met Studio Orka. Altijd staat de mens centraal, de nietige mens die handvaten zoekt. Ook zijn Leeswereld blijkt bevolkt met personages die zoeken - en vinden -, en soms ook afrekenen. ‘Dat Douglas Stuart dat niet doet in Shuggie Bain maakt het zo’n goed boek’, zegt hij. ‘Het is een van de ijkpunten in een leven lang lezen, dat verhaal van Hugh ‘Shuggie’ Bain die zijn jeugd doorbrengt in een vervallen huurwoning in Glasgow, in een erg armtierige buurt. Niet dat ik alleen maar dit soort boeken lees, integendeel, niet alles hoeft herkenbaar te zijn. Toch heb ik enorm gehuild om dit verhaal, dat weliswaar veel extremer is dan mijn eigen jeugd. Shuggie moet zorgen voor een zeer hard drinkende moeder, heeft weinig contact met zijn afwezige vader en groeit op in een soortement Helaasheid der dingen, nog zo’n boek dat me erg raakte. Stuart schrijft met liefde over zijn achtergrond, wat niet altijd eenvoudig is. Ik heb zelf nog altijd een goede band met mijn vader (de moeder van Dominique stierf tweeënhalf jaar geleden, red.). Ik heb hem nooit iets verweten. Hij kwam zelf ook uit een moeilijk situatie als kind. Ik herkende vooral de schaamte in Shuggie Bain, de schaamte voor het huis waarin je woont, schaamte om je kleren, schaamte om al wat je niet hebt. Ik zou Latijn-Grieks studeren op de middelbare school, waarop mijn vader zei: ‘Dat is alleen voor dokterskinderen.’ Toch heb ik doorgezet. Het eerste wat ik zei in de klas was dit: ‘Sorry dat ik hier ben.’ De schaamte, het je niet waard voelen omdat je niet op kunt tegen de Millet-jassen. Je verstopt alles en voelt je heel nederig. Douglas Stuart toont met Shuggy hoe zijn jeugd was, hoe hard, maar toch ook liefdevol. Ook Dimitri Verhulst lees ik daarom zo graag, omdat het zo goed en treffend verwoord is. Verhulst heeft wel afgerekend, maar hoe dieper in zijn schrijverschap, hoe meer je ook op liefde stoot. Haat-liefde. Ook De randen van Angelo Tijssens baadt in die sfeer, met nog minder woorden, maar ook zo raak. Het toont wat een opvoeding met je doet.’
Jotie
‘Dankzij het lezen kon ik me identificeren met iemand anders, kon ik in verhalen even iemand anders zijn. Het is ook de reden waarom ik acteur geworden ben, op zoek naar een ander lichaam, in een ander decor, andere personages, die ik vond in boeken en films. In de programma’s en theaterstukken die ik maak kies ik bewust voor mensen die op de pechstrook van het leven staan. Kwetsbare mensen wil ik opvoeren en aan het woord laten, omdat we dat te weinig doen en er te weinig over weten. Alweer door die schaamte. Ik heb dankzij het lezen een woordenschat gevonden om me uit te drukken. Het lezen heeft me gevormd, me een taligheid meegegeven die je niet altijd op de schoolbanken kunt leren. Ook radio bleek heel belangrijk, en televisie. Muziek! Als tiener gaf ik op school spreekbeurten over Sex Pistols en Jotie ’T Hooft. Fantastisch. De poëzie, die diepe zielenroerselen, de rock-’n-roll, de rebellie, alles.’
Non-gevederde tweepotige
‘Een ander ijkpunt is een boek dat filosoof Michel Onfray schreef over Diogenes, de ‘hondse filosoof’: Cynismes: portrait du philosophe en chien. Het pleidooi om niet zomaar alles voor waar aan te nemen intrigeerde me. Diogenes was een filosoof die in een ton woonde. Hij bezat niets, wat volgens hem leidde tot een betere waarneming van wat het zijn precies inhoudt. Hij maakte brandhout van Plato. Die beschreef de mens als een non-gevederd tweepotig dier, waarop Diogenes een kip pluimde en riep: ‘Zie hier, de mens!’ Het boek werd me getipt door een docent aan het Ritcs.
Dat is het bijzondere aan lezen: je hebt niet de intentie een bepaald boek te lezen, iemand drukt het je gewoon in handen, je leest het als verstrooiing, en hop, je creativiteit slaat er op aan, waaruit dan weer iets moois ontstaat. Dat geldt ook voor biografieën. Die lees ik graag ter ontspanning, zoals die van Elvis Presley of George Michael, een van mijn helden. Harde levens hebben die geleid, dramatische figuren. Die levens maken iets in me los, wat tot nieuw werk kan leiden. Dat weet je nooit op voorhand. Die wisselwerking maakt lezen interessant. Of je dat nu professioneel doet -in het teken van een voorstelling-, als zoektocht naar herkenning of gewoon ter ontspanning en escapisme: het levert je altijd iets op. Lezen laat je nooit onverschillig.’
Deel dit artikel: