Kansarmoede, thuis- én schoolomgeving belangrijke factoren bij leesprestaties

In mei 2023 bracht het nieuwe PIRLS-rapport heel wat resultaten naar buiten op vlak van begrijpend lezen, leesmotivatie en leesplezier bij Vlaamse kinderen uit het vierde leerjaar. Slechts 3% bleek een gevorderde lezer te zijn, en er was een grotere achterstand op begrijpend lezen dan bij de vorige PIRLS-cyclus in 2016. Iedereen Leest bracht de meest opmerkelijke resultaten samen in een overzicht.

In het rapport werd toen gewezen op verschillen wat thuistaal betreft: kinderen die thuis soms of nooit Nederlands spreken, scoren minder goed. Ook de thuisomgeving werd aangekaart: als ouders talige activiteiten deden met hun kleuter, scoorde dat kind op 10-jarige leeftijd beter op vlak van begrijpend lezen. Enkele recente verdiepende onderzoeken met extra analyses brengen nu verder in kaart welke factoren er allemaal meespelen.

Eerder onderzoek toonde al aan dat de leesomgeving thuis erg belangrijk is voor leesprestaties. Lezen ouders (of voogden) voor aan kinderen? Praten ze over wat ze lazen? Worden er verhalen verteld? Hoeveel boeken zijn er in huis? De onderzoekers zien een samenhang tussen thuistaal en een minder gunstig leesklimaat thuis. 1 op 4 van de kinderen die thuis nooit of soms Nederlands spreken, heeft geen of tot 10 boeken in huis. Anderzijds zien de onderzoekers dat 26% van de kinderen die meer dan 100 boeken in huis hebben, thuis altijd Nederlands spreken. Bij kinderen die thuis nooit Nederlands spreken ligt dat op 28%, en is dus quasi gelijk. Een samenhang tussen thuistaal en leesklimaat vereist dan ook de nodige nuance. “Het leesklimaat thuis kunnen we in principe los van de thuistaal beschouwen. Veel lezen en op een stimulerende manier met taal bezig zijn, kan in eender welke taal,” klinkt het bij de onderzoekers.

Verder hangt de thuistaal niet samen met het leesplezier of leesgedrag van ouders. In gezinnen met andere thuistalen lezen ouders niet minder vaak of minder graag. De onderzoekers zien vooral een verklaring bij de sociaal-economische achtergrond van leerlingen. Kinderen die in kansarmoede opgroeien, hebben slechts 18% kans om thuis veel taalstimulatie te krijgen. Kinderen met hoge SES hebben tot 60% kans op de meest gunstige taalomgeving, ook als ze thuis geen Nederlands spreken.

(De tekst gaat verder onder de tabel.)

De onderzoekers pleiten dan ook voor het belang van voorschoolse talige activiteiten in gezinnen. Als kinderen in hun kleutertijd met hun ouders talige activiteiten – zoals voorlezen of verhalen vertellen – deden, behalen ze betere leesprestaties en een hogere score op leesplezier en leesmotivatie.

Naast het verdiepende rapport over de rol van thuistaal en de leesomgeving thuis zijn er nog andere interessante bijkomende PIRLS-rapporten, bijvoorbeeld over leesstrategieën en leesmotivatie. “Leesstrategieën zijn mentale tools die lezers gebruiken om hun tekstbegrip te ondersteunen, monitoren en herstellen,” lichten de onderzoekers toe. Tijdens het lezen van een tekst passen kinderen een waaier aan dergelijke strategieën toe om tot een beter lees- en tekstbegrip te komen. Daar valt op dat leerlingen die betere leesprestaties behaalden, bepaalde leesstrategieën meer toepasten. Concreet gaan zij een tekst vaker opnieuw lezen om de vragen uit de PIRLS-toets beter te kunnen beantwoorden. Expliciete instructie bij leesstrategieën door de leerkracht is daarbij belangrijk: leerlingen gericht ondersteunen helpt bij verwerven van kennis over het gepast inzetten van leesstrategieën. Ze worden zich ook “bewust van de actieve aard van begrijpend lezen.”

Naar aanleiding van de resultaten van de secundaire analyse op de meest recente PIRLS-data pleit Kris Van den Branden (hoogleraar taalkunde aan KU Leuven en academisch verantwoordelijke van het Centrum voor Taal en Onderwijs) op zijn blog Duurzaam Onderwijs voor een onderwijsbeleid dat de sociale kloof in de leesprestaties van kinderen helpt verkleinen. Wie opgroeit in kansarme gezinnen, heeft thuis minder cultureel kapitaal dat helpt bij de taal-en leesontwikkeling van kinderen. Daar moet excellerend onderwijs prioritair op inzetten en dienen leerkrachten, directies en schoolteams in ondersteund te worden, aldus Van den Branden. Ook Iedereen Leest zet met haar leesbevorderingsprogramma’s zoals Boekstart, campagnes zoals Voorleesweek en Jeugdboekenmaand en instrumenten zoals Boekenzoeker.be in op het ondersteunen van leerkrachten, kindbegeleiders en ouders. Het aanreiken van rijk en inclusief  leesaanbod én het toeleiden van zowel scholen als ouders naar de bibliotheek, kunnen het cultureel kapitaal van elk kind verrijken, op school en thuis.

Referenties

PIRLS 2021
   Verdiepend rapport 3: leesstrategieën
   Verdiepend rapport 4: autonome leesmotivatie
   Verdiepend rapport 6: de rol van de thuistaal en het leesklimaat thuis

Duurzaam Onderwijs: "Gefixeerd op thuistaal? Of: 30 jaar hameren op dezelfde SES-nagel"

Radio 1

Volgende media berichtten ook over de verdiepende rapporten:

• De Morgen: "Juist bij wie thuis altijd Nederlands spreekt, gaat begrijpend lezen het sterkst achteruit"
• VRT NWS: "Niet alleen thuistaal leidt tot een daling van leesniveau, kansarmoede speelt nog grotere rol"
• De Standaard: "Te enge focus op thuistaal in het onderwijs is niet zinvol"