‘Geluk en jeugdliteratuur’ - verslag van een inspiratienamiddag bij UAntwerpen
Op woensdag 15 maart organiseerde het Departement Letterkunde van Universiteit Antwerpen in samenwerking met Iedereen Leest een inspiratienamiddag ‘Geluk en jeugdliteratuur’. Jeugdboekenmaand staat immers in teken van geluk in al haar vormen. Blik mee terug op een boeiende namiddag over geluk en verhalen.
door Gaëlle Mignon, stagiaire bij Iedereen Leest
Welke schrijver brengt je geluk? Kan je gelukkig zijn in tijden van klimaatverandering, en hoe gaan kinder- en jeugdboeken hiermee om? Spelen emoties een grote rol op Booktok? Hoe verhouden geluk en queerness zich ten opzichte van elkaar? En wat als een ezel plots niet meer Barry wil heten maar Aquamarijn? Op deze prangende vragen zochten verschillende gastsprekers een antwoord tijdens de inspiratienamiddag ‘Geluk en jeugdliteratuur’ aan de UAntwerpen (UA) in kader van Jeugdboekenmaand. Ze lichtten een tipje van de sluier over de onderzoeken die ze aan het voeren zijn, en hoe geluk daar een cruciale rol in speelt.
Geluk, ongeluk en alles daartussen
Barbara Rottiers, meter van Jeugdboekenmaand 2023, opende de lezing anekdotisch. Ze haalde aan hoe er - naast geluk - ook ongeluk deel uitmaakt van ons leven. Hoe vind je in moeilijkere tijden een lichtpuntje? Zelf vond ze haar geluk onder meer bij jeugdauteur GodeLiva Uleners. GodeLiva inspireerde met haar veelkleurige ensembles en intrigerende werken. Ze was een flamboyante, progressieve schrijver die genoot van het leven en dat ook wilde overbrengen aan anderen. Een andere vrouw die Barbara geluk bracht, is Astrid Lindgren. Lindgren, bekend van Pippi Langkous, bleef altijd haar jonge geest behouden. Barbara vertelt in haar eigen boek Leve Astrid over het bijzondere leven van de schrijfster en hoe zij op tachtigjarige leeftijd de verjaardag van een vriendin vierde in een boom. Ze wil hiermee de boodschap geven datje nooit te oud bent om plezier te maken. Het is niet omdat je volwassen bent, dat je niet meer van het leven mag of kan genieten. De dingen die je als kind plezier gaven, moet je niet plots stopzetten omdat je volwassen bent. De wereld is een feest, als je je feesthoedje maar op zet!
Geluk kan zich uitten in kinderlijk plezier, maar geluk kan ook worden gelinkt aan hoop. Vanessa Joosen, professor jeugdliteratuur en Engelstalige Literatuur aan UA, gaf een lezing over hoe klimaatverandering wordt aangekaart in jeugdliteratuur. Jeugdliteratuur speelt immers een belangrijke rol in hoe er naar klimaatverandering kan worden gekeken. Het klimaat komt vaak negatief in het nieuws, waardoor velen de hoop verliezen. Joosen haalde twee auteurs aan die een andere blik werpen. Zo pleit Canadees auteur Elin Kelsey juist voor hoop. In haar boek Hope Matters schrijft ze over een houding van bewuste hoop. Ook Marek Oziewic hield een betoog voor de rol die jeugdliteratuur kan spelen in het aanwakkeren van hoop. Volgens hem werken deterministische verhalen machteloosheid in de hand: ‘too long have we focused on projections of the future we dread instead of the futures we want.’ De boodschap is duidelijk voor Joosen: het is tijd voor meer hoopgevende alternatieven. Naast boeken die ons erop wijzen dat het uitsterven van de mensheid onvermijdelijk is, is er ook nood aan hoopvolle verhalen. Negatieve berichtgeving kan immers ook afremmend werken. We moeten terug gemotiveerd geraken en beseffen dat zelfs kleine ecologische veranderingen kunnen zorgen voor een gelukkiger toekomstperspectief.
“Naast boeken die ons erop wijzen dat het uitsterven van de mensheid onvermijdelijk is, is er ook nood aan hoopvolle verhalen.”
De volgende gastspreker, professor Heather Phipps van de Canadese universiteit van Regina, nam het prentenboek Birdsong van Julie Flett als uitgangspunt om zorgen voor de natuur, blijdschap en intergenerationele vriendschap aan elkaar te linken. Het boek gaat over een meisje genaamd Christina, die samen met haar moeder verhuist naar het platteland. Christina voelt zich hierdoor niet zo gelukkig en verliest haar inspiratie om te tekenen. Maar geluk schuilt in een klein hoekje: wanneer ze haar oudere buurvrouw Agnès leert kennen, ontstaat er een hechte vriendschap. Dankzij Agnès krijgt Christina weer motivatie om met haar hobby bezig te zijn. Zowel de oudere vrouw als het jonge meisje leren van elkaar. De seizoenen die worden vermeld in het boek, weerspiegelen ook de seizoenen van het leven. En wanneer Agnès op een bepaald moment ziek wordt, komt ook triestheid aan bod. Het boek toont een breed scala aan emoties, en leert je zorg te dragen voor de natuur en voor elkaar.
Booktok
Sonali Kulkarni, docent aan de universiteit van Tilburg en UA, gaf een lezing over het belang van affectieve ervaring met boeken bij jongeren wanneer ze praten over boeken op Booktok. Booktok is een nieuwe vorm van literaire respons, waar de affectieve rol van lezen belangrijk wordt. Boeken wekken immers emoties op. Jongeren gebruiken vandaag Tiktok dan ook vaak als uitlaatklep wanneer ze een aangrijpend boek lezen. De emoties die de jongeren daarbij voelen, zijn erg waardevol om bij stil te staan.
Een voorbeeld van een boek dat een nieuw leven kreeg aan de hand van Booktok is They Both Die at the End van Adam Silvera. Veel BookTokkers maken video’s over het verhaal, waarin ze aan de hand van korte clips tonen hoe het boek hun emoties beïnvloedde. Dat die filmpjes op Tiktok zo’n hits zijn en vaak viraal gaan, toont aan dat we opnieuw meer rekening moeten houden met de affectieve rol van lezen in onderzoeken. Het onderzoek van Kulkarni is nog lopende, maar pleit alvast voor een toekomst waar er meer ruimte is voor de rol die emoties spelen in literaire kritiek.
Geluk in het heden
Adam Silvera’s They both die at the end is niet alleen populair op BookTok. Doctoraatsstudente Lien Claeys, verbonden aan het jeugdliteratuurteam van UA, onderzocht voor haar masterscriptie geluk in queer adolescentenromans en dat deed ze aan de hand van They both die at the end. De roman lijkt op het eerste zicht een eerder typisch boek met queer personages, maar het is sterker dan dat. Veel lezers vonden geluk en troost in het boek. Het verhaal toont namelijk dat, zelfs al eindigt het tragisch, je er nog steeds geluk in kan vinden. Net omdat de personages weten dat ze gaan sterven, zoeken ze geluk op. Geluk dat ze vinden niet ondanks, maar omwille van het einde.
Net omdat het verhaal vanaf het begin al in teken staat van falen, worden de personages als het ware gedwongen om een andere manier te zoeken om gelukkig te zijn. Claeys ziet geluk dan ook als een wederzijdse interactie: doordat de twee hoofdpersonages elkaar ontmoeten, beïnvloeden ze elkaar en zo ook elkaars geluk. De afloop van het boek is tragisch, maar de boodschap is hoopvol. Het boek vertelt ons niet hoe we de wereld kunnen veranderen, maar hoe we geluk kunnen vinden in de wereld zoals hij is. Geluk hoeft dus geen vage toekomstdroom te zijn, queer jongeren kunnen het ook in het heden vinden. Met die positieve boodschap sloot Claeys haar inspirerende presentatie af.
Blik verruimen
Nederlands auteur Edward van de Vendel verzorgde het slot van deze inspiratienamiddag. Hij las voor uit zijn dichtbundels, waaronder het binnenkort te verschijnen Gelukkig en blij. Van de Vendel getuigde dat hij geluk onder meer haalt uit de vaststelling dat zijn lezers – voornamelijk kinderen – zich makkelijk kunnen onderdompelen in een verhaal. Een kind kan zichzelf snel identificeren met een personage en zich zodoende helemaal inleven. Ouders lezen best zoveel mogelijk voor aan hun kinderen om hun blik te verruimen, gaf de auteur nog als boodschap mee. Geluk schuilt immers in de vele levens die je kan leiden via allerhande verhalen. Een boodschap die tijdens Jeugdboekenmaand een maand lang resoneerde in bibliotheken, scholen en boekhandels.
Lees ook
Deel dit artikel: