Elke dag leesplezier in de klas

Onderzoek toont aan dat veel Vlaamse leerlingen eerder een negatieve houding hebben tegenover lezen. Willen we kinderen en jongeren aan het lezen krijgen, moeten we onder andere het plezier in lezen aanwakkeren. Op die manier associëren ze lezen niet met iets saais of verplichts. Een studie van UGent toont aan dat kinderen die plezier beleven aan lezen, autonoom gemotiveerd worden om te lezen: ze lezen omdat ze het zelf willen. Dat leidt uiteindelijk tot een hogere leesfrequentie (vaker lezen), meer leesbetrokkenheid (zelf initiatief nemen) en zelfs tot een betere leesvaardigheid (beter kunnen lezen). Leesplezier geldt dus als randvoorwaarde.

Tijd vrijmaken voor boeken en lezen is een belangrijke eerste stap. Ingeroosterde momenten waar leerlingen in stilte vrij mogen lezen geeft leesplezier een vaste plek in de klas. Als de leerkracht ook meeleest, krijgen leerlingen bovendien het signaal dat lezen belangrijk is. De effecten van vrij lezen tonen zich volgens onderzoek van Stichting Lezen Nederland op lange termijn met hoger tekstbegrip en een bredere woordenschat, zeker als de vrije leesmomenten voor langere periodes ingepland zijn.

Voorleesmomenten kunnen ook een vaste plek krijgen in het lesrooster. Ze vergroten ze de woordenschat en fonologische ontwikkeling bij kleuters, zo blijkt uit een Amerikaanse reviewstudie. Maar ook beginnende lezers zijn hierbij gebaat: het scherpt hun leesprestaties sneller aan, stellen onderzoekers van de Universiteit Amsterdam. Ook bij oudere kinderen blijft voorlezen ideaal: leerkrachten kunnen tijdens het voorlezen moeilijkere woorden of verhaallijnen toelichten, waardoor leerlingen uitgedaagd worden. Voorleesmomenten zijn ten slotte ook ideaal om op een sfeervolle, ongedwongen manier een les of dag te beginnen of af te sluiten.

Boeken zijn uiteraard onmisbaar om het leesvuur aan te wakkeren. Een centrale leesplek of boekenhoek in de klas zorgt dat boeken zichtbaar worden. Een kleine boekenkast gevuld met aantrekkelijke boeken en een divers aanbod (romans, poëzie, non-fictie, strips ...) of een knus zithoekje nodigt kinderen uit om te lezen. Een ideale boekenhoek straalt rust en gezelligheid uit en werkt uitnodigend. Als leerlingen zelf de inrichting mee kunnen bepalen, wordt het bovendien hun eigen leesplek. Kinderen kunnen zelf boeken meebrengen voor de klasbib of affiches maken over lezen om de leeshoek aantrekkelijk te maken.

Een te eenzijdige focus op het technische leesaspect is nefast voor de motivatie van kinderen. Leerlingen die al iets meer moeite hebben met leren lezen, verliezen door een te sterke focus op technisch lezen steeds meer hun zelfvertrouwen. Lezen en boeken scheppen net ideale mogelijkheden voor leerlingen om nog andere competenties te versterken, zoals spreken en schrijven.

Spreken over boeken die je hebt gelezen is een oefening om je eigen mening te formuleren: wat vond je goed of minder goed aan dit boek? Wat vond je moeilijk of onduidelijk aan het verhaal? Waar had je meer over willen weten? Dergelijke vragen doen leerlingen verder nadenken over het boek. Daarnaast leren ze welk genre of welke auteur hen beter ligt dan de andere. Bovendien kunnen ze met elkaar spreken over hun leeservaringen. Wat de een minder vond, is voor de ander top. De Engelse jeugdauteur Aidan Chambers schreef met Leespraat praktische suggesties om met kinderen te praten over boeken.

(De tekst gaat verder onder de video.)

Schrijven over boeken helpt ook om verhaallijnen beter te reconstrueren. Vooral creatieve schrijfopdrachten zouden leiden tot een groter tekstbegrip, zo duiden Amerikaanse wetenschappers. Met dergelijke schrijfactiviteiten structureer je eigen gedachten, ga je creatief met woorden spelen en druk je jezelf uit. Een studie van Stichting Lezen Nederland wijst ook uit dat schrijven over het gelezen boek de betrokkenheid verhoogt tussen de lezer en het verhaal.

Een boekenhoek in de klas, speeddates met boeken, ingeroosterde voorleesmomenten en andere initiatieven zijn goede stappen in de richting van een inspirerend leesklimaat in de klas. Toch zijn er ook op schoolniveau acties nodig om duurzaam in te zetten op leesplezier. Aandacht voor de leesmotivatie bij leerlingen in het lees- of taalbeleid, een financieel budget voor de schoolbib, een team leerkrachten dat samenwerkt rond lezen ... Met doordachte doelstellingen kan een school bij alle leerlingen het plezier in lezen stimuleren.

• Autonome en gecontroleerde leesmotivatie van basisschoolleerlingen in de vrije tijd en op school | Jessie De Naeghel, Hilde Van Keer en Maarten Vansteenkiste, UGent, 2011.

• Dossier Vrij lezen op school op Leesmonitor.

• A Synthesis of Read-Aloud Interventions on Early Reading Outcomes | Elizabeth Swanson, Texas University, 2011.

• To Read or Not to Read | Suzanne Mol, Universiteit Leiden, 2010.

• Comparing effects of different writing activities on reading comprehension | Michael Hebert, Amy Simpson en Steve Graham, Nebraska University, 2012.

• Zo fijn dat het niet fout kan zijn | Emy Koopman, Stichting Lezen, 2017.